II Rzesza

II Rzesza Niemiecka, niem. Deutsches Reich – oficjalne określenie niemieckiego państwa narodowego1871 roku przez polityka Ottona von Bismarcka. Było ono także określane jako założonego w Deutsches Kaiserreich (Cesarstwo Niemieckie), a po jego upadku jako Druga Rzesza (Zweites Reich).

Użycie wyrazu Rzesza (Reich) w nazwie nawiązywało do istniejącego w latach 962-1806 Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego (w jęz. niemieckim Heiliges Römisches Reich deutscher Nation) – tzw. Pierwszej lub Starej Rzeszy.

Cesarstwo Niemieckie było monarchią konstytucyjną i państwem federalnym, złożonym z państw wchodzących w skład Rzeszy będących monarchiami (ale nie krajów Rzeszy jak Republika Weimarska) oraz wolnych miast. Godność cesarską sprawował zawsze ex officio król największego państwa, czyli Prus.

Jego oficjalny tytuł nie brzmiał "cesarz Niemiec" lub "cesarz Niemców", lecz "cesarz niemiecki", co oznaczało, że cesarz miał jedynie prezydować Rzeszy, gdyż był on "primus inter pares", czyli "pierwszy wśród równych" wobec innych władców niemieckich. Taką formułę przyjęto także, aby nie drażnić Austro-Węgier, które co prawda zostały pokonane przez Prusy, ale cesarz Franciszek Józef cieszył się nadal dużym autorytetem i poparciem niektórych władców niemieckich, siłą zmuszonych do posłuszeństwa Prusakom. Ponadto obawiano się implikacji narodowych, aby nie wywoływać nastrojów demokratycznych i rewolucyjnych wśród społeczeństwa.

Konstytucja Cesarstwa była napisana tak, że do końca jego istnienia prawnicy spierali się czy uznać Niemcy za "państwo związkowe" (Bundesstaat) czy za "związek państw" (Staatenbund). Ideologia nie przeszkadzała Prusom w ścisłej kontroli niemieckiego życia wewnętrznego i polityki zewnętrznej, ponieważ o wszystkich najważniejszych sprawach decydował w istocie kanclerz powoływany przez cesarza, a stosunki z poszczególnymi królami i książętami regulowane były poprzez nieformalne związki partnerstwa i zależności.

Okresy historyczne

1871–1890 cesarstwo Hohenzollernów – okres bismarckowski
1890–1918 cesarstwo Hohenzollernów – epoka wilhelmińska i pierwsza wojna światowa

Cesarze

Wilhelm I Hohenzollern, król Prus i cesarz niemiecki (1871–1888)
Fryderyk III Hohenzollern, król Prus i cesarz niemiecki (1888)
Wilhelm II Hohenzollern, król Prus i cesarz niemiecki (1888–1918)

Kanclerze

Otto von Bismarck – 21 marca 1871 do 20 marca 1890
Leo von Caprivi – 20 marca 1890 do 26 października 1894
Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst – 29 października 1894 do 17 października 1900
Bernhard von Bülow – 17 października 1900 do 14 lipca 1909
Theobald von Bethmann-Hollweg – 14 lipca 1909 do 13 lipca 1917
Georg Michaelis – 14 lipca do 1 listopada 1917
Georg von Hertling – 1 listopada 1917 do 30 września 1918
Maximilian von Baden – 3 października do 9 listopada 1918
Friedrich Ebert – 9 do 11 listopada 1918