Niemiecka Republika Demokratyczna

Niemiecka Republika Demokratyczna (oficjalny skrót NRD; niem. Deutsche Demokratische Republik, DDR) – dawne państwo położone w Europie Środkowej powstałe 7 października 1949 na terenie byłej radzieckiej strefy okupacyjnej (niem. Sowjetische Besatzungszone in Deutschland, SBZ). Likwidacja NRD nastąpiła 3 października 1990, gdy powstałe w jej miejsce landy przystąpiły do RFN tworząc jednolite Niemcy.

Geografia

NRD graniczyło od zachodu z Republiką Federalną Niemiec, od południa z Czechosłowacją, od wschodu z Polską Rzeczpospolitą Ludową oraz z enklawą Berlin Zachodni a jej całkowita powierzchnia liczyła 108 333 km².

Północną część NRD stanowiło pobrzeże Morza Bałtyckiego i obszar Pojezierzy Meklemburskich. Północną i środkową stanowiła Nizina Północnoniemiecka oraz Nizina Sasko-Łużycka, na południu rozciągał się obszar wyżyn Średniogórza Niemieckiego oraz gór Masywu Czeskiego.

Podział administracyjny

Jednostką podziału administracyjnego (przeprowadzonego w 1952 roku, do tego roku istniały kraje związkowe (landy) stały się okręgi (Bezirk), których było łącznie czternaście (ich stolicami były Chociebuż, Drezno, Erfurt, Frankfurt nad Odrą, Gera, Halle, Karl-Marx-Stadt, Lipsk, Magdeburg, Neubrandenburg, Poczdam, Rostock, Schwerin oraz Suhl).

Stolicą NRD był Berlin a konkretnie jego część zwana Berlinem Wschodnim (oddzielona od Berlina Zachodniego tak zwanym Murem Berlińskim). Berlin jako całość, podzielony na cztery sektory, podlegał okupacji czterech zwycięskich mocarstw, a Berlin Wschodni był częścią strefy sowieckiej.

Ustrój

NRD było krajem o ustroju socjalistycznym, wprowadzono system polityczny i społeczny oparty na wzorach radzieckich. Najwyższym organem władzy państwowej NRD była Izba Ludowa (niem. Volkskammer), która wybierała Radę Państwa (niem. Staatsrat der DDR). Władzę wykonawczą sprawował rząd odpowiedzialny przed Izbą Ludową. Kierowniczą rolę sprawowała Niemiecka Socjalistyczna Partia Jedności (SED), a prócz niej istniały jeszcze cztery inne partie polityczne. Wszystkie partie i organizacje masowe działały we wspólnym bloku - Narodowy Front Niemieckiej Republiki Demokratycznej (niem. Nationalen Front).

Święta państwowe w NRD:

1. 8 maja - Rocznica wyzwolenia od faszyzmu (1945)
2. 7 października - Rocznica proklamowania NRD (1949)

Historia

Państwo to powstało z inicjatywy komunistycznej partii o nazwie Niemiecka Socjalistyczna Partia Jednościniem. (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands, SED) i pod auspicjami Związku Radzieckiego. W latach 1946-1948 SED ugruntowała swoją pozycję polityczną i zdominowała organy władzy w strefie okupacyjnej. Partia ta w marcu 1948 roku powołała Niemiecką Radę Ludową, która 7 października 1949 roku przekształciła się w Tymczasową Izbę Ludową, przyjęła konstytucję i proklamowała powstanie nowego państwa.

Władzę objęła SED. Jej kierownictwo było zdominowane przez działaczy prokomunistycznych, będących wcześniej członkami Komitetu Narodowego "Wolne Niemcy". Pierwszymi przywódcami partii byli Otto Grotewohl oraz Wilhelm Pieck, którzy pełnili funkcje współprzewodniczących. Pierwszym prezydentem NRD został Johannes Dieckmann, który swój urząd pełnił przez cztery dni, po czym został zastąpiony przez Wilhelma Piecka (w zamian za to Dieckmann objął urząd przewodniczącego Izby Ludowej). 12 października na urząd premiera wybrano Otto Grotewohla; tego samego dnia Izba Ludowa przyjęła konstytucję.

Konstytucja gwarantowała SED kierowniczą rolę w państwie, wprowadzała gospodarkę planową.

SED przy pomocy Sowieckiej Administracji Wojskowej w Niemczech (SMAD) przeprowadziła m.in. częściowo reformę rolną, nacjonalizację przemysłu, środków transportu, banków, częściową denazyfikację i demilitaryzację. 11 października 1949 rozwiązano SMAD.

Państwo było rządzone autorytarnie, a SED sprawowała kontrolę nad większością dziedzin życia. Wyjątkowo rozbudowany był aparat policji politycznej Stasi.

Polityka gospodarcza była wzorowana na radzieckiej. Na terenie całego kraju znajdowały się liczne jednostki wojsk radzieckich.

III Zjazd SED w roku 1950 przyjął uchwałę o pierwszym planie rozwoju gospodarki. W następstwie zjazdu podjęto likwidację sektora prywatnego gospodarki i rozpoczęto rozbudowę przemysłu państwowego.

NRD od roku 1950 była członkiem RWPG. Rząd ZSRR przyznał NRD 20 września 1955 pełną suwerenność i jeszcze w tym samym roku przyjął wschodnioniemieckie państwo (Nationale Volksarmee) do Układu Warszawskiego.

Kryzys i kolejne lata

W roku 1953 w Berlinie i innych miastach wybuchło krwawo stłumione powstanie robotnicze. W styczniu 1957 uchwalono dyrektywę o kolektywizacji rolnictwa, zrealizowaną w 1960. Powstały państwowe gospodarstwa rolne (VEB) i spółdzielcze (LPG).

W latach 1960 – 1961 doszło do ponownego kryzysu wewnętrznego, nasiliły się ucieczki z NRD. W nocy z 12 na 13 sierpnia 1961 odizolowano Berlin Zachodni murem berlińskim.

9 maja 1968 uchwalono nową konstytucję, która za najważniejsze zadanie uznała rozwój wszechstronnej współpracy i trwałej przyjaźni z ZSRR.

W 1972 r. NRD podpisała z RFN układ normujący podstawy stosunków dwustronnych.

Upadek NRD i Zjednoczenie Niemiec

Jesienią 1989 roku w NRD nasiliły się żądania reform i demokratyzacji życia, powstały organizacje opozycyjne i nowe partie. 18 października 1989 Erich Honecker został zwolniony z funkcji partyjnych i stanowisk państwowych, a 9 listopada obalono mur berliński. 13–14 lutego 1990 w Bonn odbyło się wspólne posiedzenie rządów NRD i RFN. 1 lipca 1990 wszedł w życie układ o unii walutowej, gospodarczej i socjalnej między NRD i RFN. 20 września 1990 Izba Ludowa i Bundestag przyjęły podpisany w Berlinie układ między RFN a NRD o przywróceniu jedności Niemiec, 3 października 1990 NRD przystąpiła do RFN.

Gospodarka i przemysł

Głównymi ośrodkami przemysłowymi NRD były miasta: Berlin Wschodni, Drezno (przemysł ceramiczny), Halle, Karl-Marx-Stadt, Magdeburg, Lipsk (przemysł poligraficzny, maszynowy, włókienniczy, chemiczny i elektrotechniczny). Niemiecka Republika Demokratyczna była krajem przemysłowym z wyjątkowo niewydajnym rolnictwem. Kraj był zależny od wsparcia i pomocy finansowej Związku Radzieckiego. Był największym na świecie producentem węgla brunatnego. Jednak metody jego wydobywania wbrew pozorom nie były efektywne, co pokazał kryzys energetyczny zimą 1973.