Niemcy w XVIII wieku

Niemcy w XVIII stuleciu były podzielone na ponad tysiąc różnych państewek: terytoria biskupstw i opactw, wolnych miast, poszczególne księstwa i hrabstwa oraz maleńkie majątki rycerskie miały szerokie autonomiczne prawa, czyniące z nich na wpół niezależne państwa uznające formalne zwierzchnictwo cesarza rzymsko-niemieckiego, którym praktycznie zawsze zostawali władcy austriaccy, Habsburgowie. S

iła tych ostatnich wzrosła pod koniec XVII wieku, gdy po wojnie z Turkami Osmańskimi opanowali całe Węgry (pokój karłowicki w 1699 roku). System polityczny Rzeszy został określony w połowie XVII wieku traktatem westfalskim, kończącym wyniszczającą wojnę trzydziestoletnią. W konsekwencji jego postanowień oraz innych decyzji podejmowanych przy okazji zawierania pokoju, poszczególne państewka zyskały prawo prowadzenia własnej polityki zagranicznej, zakazano cesarzom dokonywania wyboru następcy w trakcie swojego panowania (łac. vivente imperatore) i pod swoją kontrolą.

Mimo to Habsburgowie mieli praktycznie zapewnioną sukcesję, ponieważ katolicy zachowali większość w kurii elektorskiej. W II połowie XVII i w XVIII w. potężniejsze państwa niemieckie zaczęły prowadzić samodzielną politykę zagraniczną i odgrywać znaczenie w polityce międzynarodowej (Saksonia, Bawaria). Na popieraniu Austrii w jej polityce skorzystali władcy Hanoweru, którzy otrzymali od cesarza Leopolda I godność elektorską (liczebność kurii elektorskiej wzrosła zatem do dziewięciu), oraz Brandenburgii, którzy od tego samego suwerena uzyskali tytuł królewski w odniesieniu do Prus. Mimo podziałów w wielu kwestiach rozdrobniona Rzesza działała wspólnie, a Sejm Rzeszy pozostawał aktywnym forum podejmowania wspólnych decyzji, głównie gospodarczych i prawnych (ale unifikacja ekonomiczna czy prawna nie nastąpiła).

Pokój zapewniała równowaga pomiędzy Austrią a elektoratami protestanckimi (Saksonia, Brandenburgia, Palatynat). Została ona zachwiana na początku XVIII wieku przy okazji wojny o sukcesję hiszpańską. Katolicka Bawaria, tradycyjnie wspierająca Austrię, stanęła po stronie Francji i niemieckich antagonistów Habsburgów. Pokój w Rastatt w 1714 roku wzmocnił ostatecznie Habsburgów, przekazując im Niderlandy i część posiadłości hiszpańskich we Włoszech.

W połowie XVIII wieku problem sukcesji austriackiej (cesarz Karol VI miał tylko córki, nie miał syna) wciągnął Niemcy i Europę w kolejną kilkuletnią wojnę, w trakcie której Austrię próbowała przejąć Bawaria. W jej wyniku mocarstwem na skalę europejską stały się Prusy - Fryderyk II Wielki odebrał Austrii Śląsk i z poparciem innych książąt torpedował austriackie próby wzmocnienia władzy centralnej (cesarskiej). Habsburgowie próbowali wespół z Rosją dokonać rozbioru Prus i przywrócić swoją bezsprzeczną hegemonię w Niemczech, jednak zmiana na tronie rosyjskim spowodowała wycofanie się Rosjan z wojny siedmioletniej i państwo Hohenzollernów zostało uratowane (cesarzem rosyjskim został pochodzący z Niemiec sympatyk Fryderyka Wielkiego, Piotr III).

Wpływ na porządek w Rzeszy miał też pokój cieszyński w 1779 roku. Ustanawiał on unię personalną pomiędzy Palatynatem Reńskim a Bawarią (ale grono elektorskie zmniejszyło się, Bawaria nie uzyskała podwójnego głosu), a Rosja zyskała pozycję arbitra spraw niemieckich. Cesarzowa Katarzyna II i jej następcy w XIX wieku dążyli do zachowania silnych Prus i silnej Austrii, przeciwdziałając zdobyciu przewagi przez jedno czy drugie. W ten sposób status quo w Niemczech zapewniała równowaga pomiędzy Austrią, Prusami (z których żadne nie było w stanie wyeliminować drugiego) i resztą Rzeszy.

W obliczu wybuchu rewolucji we Francji Austria i Prusy zostały zmuszone do współpracy, którą jednak szybko podkopał silny wzajemny antagonizm. Oba mocarstwa nakłoniły Rosję do przeprowadzenia rozbiorów Polski i znacznie na nich skorzystały. Autorami planów rozbiorowych byli Fryderyk Wielki i kanclerz austriacki Wenzel Anton von Kaunitz, ten sam, który wcześniej konstruował koalicję przeciwko Prusom. Trwałym skutkiem rewolucji francuskiej w Niemczech było zaniechanie reform absolutyzmu oświeconego. Nawet cesarz Józef II odwołał część swoich wcześniejszych dekretów. Ponadto zapał rewolucyjny udzielił się stanom belgijskim, jednak ich powstanie zostało stłumione przez Leopolda II, brata i następcę Józefa. Cesarz wykorzystał w tym celu armię Rzeszy, powołaną za zgodą książąt. Był to przykład zgodnego działania Habsburgów i ich niemieckich wasali oraz sprawnego działania instytucji Rzeszy w obliczu wspólnego zagrożenia. Rewolucja francuska miała jednak wkrótce doprowadzić do upadku Świętego Cesarstwa i nakreślenia nowego porządku politycznego w Niemczech, podobnie jak rewolucja przemysłowa odmieni ich oblicze ekonomiczne.