Szyk wyrazów w zdaniu złożonym współrzędnie - język niemiecki
Zdanie złożone współrzędnie to zdanie składające się z minimum dwóch (a może być ich więcej) pojedynczych wypowiedzeń. Jak nam wiadomo (a ci, którym jeszcze nie wiadomo, dowiedzą się właśnie teraz) w zdaniu pojedynczym orzeczenie (czyli czasownik w formie osobowej) występuje zawsze na drugim miejscu, niezależnie jaka część zdania go poprzedza.
| playHerr Blume kauft einen Schlafanzug. | Pan Blume kupuje piżamę. | na pierwszym miejscu jest podmiot |
| playGebäck isst Dominik am liebsten. | Pieczywo Dominik je najchętniej. | na pierwszym miejscu jest dopełnienie |
| playHeute gehen wir ins Theater. | Dzisiaj idziemy do teatru. | na pierwszym miejscu jest okolicznik czasu |
A co się dzieje z czasownikiem, kiedy takich wypowiedzi jest więcej i tworzą one przy tym wszystkim jedno, czasami bardzo długie, zdanie? Rozróżniamy tutaj trzy typy zdań:
bezspójnikowe - w tych zdaniach wypowiedzi rozdzielone są przecinkiem a w każdej z pojedynczych wypowiedzi czasownik jest na drugim miejscu po przecinku:
| playDie Mutter ruft, das Kind kommt. | Matka woła, dziecko przychodzi. |
| playDer Lehrer fragt, die Schüler antworten. | Nauczyciel pyta, uczniowie odpowiadają. |
| playMaria besucht mich heute, Anton besucht mich morgen. | Maria odwiedzi mnie dzisiaj, Anton odwiedzi mnie jutro. |
ze spójnikami - po których występuje szyk prosty - po spójniku występuje podmiot, po nim orzeczenie a następnie reszta zdania. Szyk prosty występuje po spójnikach:
| playund | a, i |
| playaber | ale |
| playdenn | bo, ponieważ |
| playoder | albo |
| playsondern | lecz |
Pamiętajmy, iż pierwsze zdanie pozostaje bez zmian, a szyk zmienia się tylko w zdaniu ze spójnikiem. A oto przykłady:
und (a, i)
| playIch kaufe einen Blumenstrauß und du besorgst ein Geschenk. | Ja kupię bukiet kwiatów a ty zatroszczysz się o prezent. |
| playSeine Schwester interessiert sich für Musik und er treibt Sport. | Jego siostra interesuje się muzyką a on uprawia sport. |
| playAm Abend kommen meine Gäste und ich muss mich früher vorbereiten. | Wieczorem przyjdą moi goście i muszę się wcześniej przygotować. |
aber (ale)
| playSie sagte etwas zu mir, aber ich habe sie nicht gehört. | Powiedziała coś do mnie, ale ja jej nie usłyszałam. |
| playWir besuchen dich gerne, aber du hast heute keine Zeit. | Chętnie cię odwiedzimy, ale ty nie masz dzisiaj czasu. |
| playDie Mutter sang dem Kind ein Lied, aber es weinte weiter. | Matka zaśpiewała dziecku piosenkę, ale ono płakało nadal. |
denn (bo, ponieważ)
| playWir gehen heute nicht spazieren, denn es regnet den ganzen Tag. | Nie idziemy dzisiaj na spacer, ponieważ cały dzień pada. |
| playEr liegt im Krankenhaus, denn er ist sehr krank. | Leży w szpitalu, ponieważ jest bardzo chory. |
| playAnke ist müde, denn sie hat viel gearbeitet. | Anke jest zmęczona, bo dużo pracowała. |
oder (albo)
| playRobert geht am Abend tanzen oder er bleibt zu Hause. | Robert pójdzie wieczorem potańczyć albo pozostanie w domu. |
| playIch lese ein Buch oder ich schreibe einen Brief an meine Freundin. | Poczytam książkę albo napiszę list do mojej przyjaciółki. |
| playIngeborg geht zum Arzt oder ihre Mutter gibt ihr einen Hustensaft. | Ingeborg pójdzie do lekarza albo jej matka da jej syrop. |
sondern (lecz)
| playEr trinkt heute keinen Kaffee, sondern er kauft nur Wasser. | On nie pije dzisiaj kawy, lecz kupuje tylko wodę. |
| playIch schreibe keinen Brief, sondern ich lese ein Buch. | Nie piszę listu, lecz czytam książkę. |
| playIhr mögt kein Brot, sondern ihr esst immer Brötchen. | Nie lubicie chleba, lecz zawsze jecie bułeczki. |
ze spójnikami, po których występuje szyk przestawny - bezpośrednio po spójniku występuje czasownik, po nim podmiot a następnie reszta zdania. Oto spójniki, po których występuje szyk przestawny:
| playdann | potem, następnie |
| playdeshalb playdarum playdeswegen |
dlatego |
| playsonst | w przeciwnym razie |
| playtrotzdem | mimo to |
| playaußerdem | oprócz tego |
Także w tym przypadku zdanie bez spójnika pozostaje bez zmian.
dann (potem, następnie)
| playZuerst esse ich ein Frühstück, dann putze ich mir die Zähne. | Najpierw zjem śniadanie, następnie umyję zęby. |
| playTom arbeitet bis 17 Uhr, dann macht er Einkäufe. | Tom pracuje do godziny 17, potem robi zakupy. |
| playDie Lehrerin korrigiert zuerst die Klassenarbeiten, dann bespricht sie diese mit den Schülern. | Nauczycielka najpierw poprawia prace klasowe, potem omawia je z uczniami. |
deshalb/darum/deswegen (dlatego)
| playAndy ist krank, deswegen bleibt er heute zu Hause. | Andy jest chory, dlatego zostaje dzisiaj w domu. |
| playWir haben kein Geld, deshalb nehmen wir einen Kredit auf. | Nie mamy pieniędzy, dlatego bierzemy kredyt. |
| playDer Student ist zu spät aufgestanden, darum hat er sich zu der Vorlesung verspätet. | Student wstał zbyt późno, dlatego spóźnił się na wykład. |
sonst (w przeciwnym razie)
| playDu musst mehr lernen, sonst bestehst du die Prüfung nicht. | Musisz się więcej uczyć, w przeciwnym razie nie zdasz egzaminu. |
| playSie sollen sich beeilen, sonst verpassen Sie den Zug. | Powinna się Pani pośpieszyć, w przeciwnym razie spóźni się Pani na pociąg. |
| playEr fährt nicht schnell, sonst könnte er einen Unfall verursachen. | On nie jedździ szybko, w przeciwnym razie mógłby spowodować wypadek. |
trotzdem (mimo to)
| playEs regnet stark, trotzdem geht er spazieren. | Mocno pada, mimo to on idzie na spacer. |
| playSie hat wenig Geld, trotzdem kauft sie einen neuen Wagen. | Ona ma niewiele pieniędzy, mimo to kupuje nowy samochód. |
| playIch spreche kein Griechisch, trotzdem wohne ich in Athen. | Nie mówię po grecku, mimo to mieszkam w Atenach. |
außerdem (oprócz tego, poza tym)
| playIch gebe dir kein Geld, außerdem schuldest du mir noch 4 Euro. | Nie dam ci żadnych pieniędzy, poza tym jesteś mi winień jeszcze 4 euro. |
| playWir können ihr nicht helfen, außerdem will sie unsere Hilfe nicht. | Nie możemy jej pomóc, poza tym ona nie chce naszej pomocy. |
| playBerta antwortet auf meine E-Mails nicht, außerdem geht sie ans Telefon auch nicht. | Berta nie odpowiada na moje emaile, oprócz tego nie odbiera także telefonu. |